Sefarad anne anlatıyor: Struma’ya ulaşamayan börekitaslar

Riva Hayim

Bir ölüme terk ediliştir Struma…

O dönem kimse istemez Yahudi mültecileri.

Struma güvertesinden bağırırlar, “Ben Ortaköylü Recina’nın yeğeniyim! Ben Hasköylü Yusuf’un kuzeniyim! Bırakın gelelim!” diye.

İzin verilmez.

Geminin halatlar çözülür.

Motor bozuktur, gemi yolcularıyla birlikte ölüme yavaş yavaş sürüklenir.

İstanbullu Yahudiler, Struma için yemekler yaparlar.

Belki bir umut! Struma’ya yemekler yollanır.

Ne yazık ki yemeklerin mültecilere ulaşılmasına izin verilmez.

Avramaçi Bey, Ortaköy’den küçük sandalıyla Struma’ya her gün yemek götürmeyi dener.

Ona da izin verilmez.

Ve bir gün kara haber gelir.

768 mülteci, on mürettebatıyla Struma batırılmıştır.

Struma’da akrabası olan Recina, Struma için pişirdiği bir tepsi börekitas* ile geminin batırıldığı haberini sokakta alır.

Haberi alınca Recina tepsisine, pişirdiği börekitaslara bakar…

Ortaköy’de sokakta bir köşeye çöker ve böreklere bakarak ağlamaya başlar.

Ağlar… Ağlar…

Küçük bir çocuk ise elinde tepsi ile sokakta ağlayanları izler.

O sahneyi de hiç bir zaman da unutmaz.

İşte o çocuk, yıllar sonra Sefarad Anne olarak oğlu Yossi’ye ve bizlere Struma’yı anlatıyor.

Her ikisine de bu çalışma için teşekkürlerimle…

(Sefarad Anne’yi izlemek için tıklayınız)

“Ne diyeyim oğlum? Bana çocukluğumu hatırlattın çünkü ben… Ne olduğunu bilmiyordum o zaman… 9 yaşındaydım.

Annemin teyzesi diyeyim ki Tiya (teyze) Recina, bir gün anneme ağlayarak geldi, ‘Ayyy benim yeğenim Bulgaristan’dan bir gemide çok açlar, sefiller! Ona ne olduğunu, ne yapacağını bilmiyoruz!’

Anlamıyordum…

Sonra ertesi günü annem bana biraz çıtlattı ki Tiya Recina’nın yeğeni birçok kişiyle Bulgaristan’dan bir gemiye binmiş.

Bizim denizde –o zaman bilmiyordum nedir– insanlar bir gemide duruyorlarmış ve gemiden çıkamıyorlarmış.

Ben de etrafımda okul dönüşü duymaya başladım:

‘Ben biskoçoz* yapayım!’

Öbürü dedi ki, ‘Ben börekitas* yapayım!’

Tiya Recina ise dolma yaptı ve sonra gitti Tiya Recina.

Sordum, ‘Recina nereye gidiyor anne?’

Annem cevap verdi: ‘Balıkçılara gidiyor. Balıkçılar tekneyle ayrılacaklar Ortaköy’den ve bu yemekleri o gemiye götürecekler.’

Eeh… O zamanlar bu durum biz çocuklar için hiçbir şey ifade etmiyordu. O zamanın çocukları… Gazete yok, bir şey de yok.

Sonra…

Yine geldi Tiya Recina,

Börekitaslarla geri…

Börekitaslarla geri geldi.

Bırakmamışlar vermeye… (iç çekiyor)

Yengemin babası Avramaçi’nin de kayığı vardı. Avramaçi, ‘Ben yılmayacağım, her gün o GEMİYE gideceğim!’ demişti

Tiya Recina ise her gün gözü yaşlı, yeğenini sayıklıyordu, ‘Benim Sovrino! Ah benim Sovrino!’

Artık bu durumda ne kadar zaman geçtiyse

Bunları şimdi biliyoruz ki epey zaman geçmiş.

Tiya Recina bir gün geldi bize dedi ki: “Gemi kalktı, yeğenimi göremedim! Gemi gitti, ne tarafa gitti bilmiyorum.”

Ertesi gün Tiya Recina geldi ki dövünüyor. Anneme sordum:

‘Niye dövünüyor?’

-Gemi battı

‘E niye battı?’

–Gemiyi batırdılar…

O zamanki söylentilere göre gemiyi Almanlar batırmış diye duyduk.

Ama… Türkiye’de gemiye ne yiyecek gitmesine, ne kimsenin akrabasıyla görüşmesine, ne de gemiden çıkılmasına izin vermemiş.

Onlardan bir daha haber alamadık.

Sonradan duyduk ki o gemi Struma’ymış.

Yani Struma’da ölen Türkiyeli Tiya Recina’nın kardeşinin oğlu… Tiya Recina’nın kızlık soyadı Yeruşalmi. Struma’da ölen genç de Yeruşalmi’ydi.

Çok zor bir dönemdi. Sinagogda da, Struma’da ölenler için mevlüt yapılmıştı.

Benim o zamanki hatıram bu.

Sonra Struma filmini izledik, yazılanları okuduk. Maalesef inanılmayacak bir şey. Harbin iyisi yok!

Milletlerin de memleketlerin de aralarındaki bozuşmalar, sivil halkın mahvolmasına sebep.

Bu kadar yani…

Hatırladığım bu

Tiya Recina’nın ağlamaları…

Yürek paralayıcı…

Çok insan öldü. Yengemin babasının anlattığı gemidekiler bir umut güverteye çıkmışlar ve

‘Ben buyum! Benim ismim bu! Benim akrabalarım var!’ diye bağırmışlar ama yine de onları bırakmamışlar güvertede… İçeri almışlar.

Avram da kayığıyla Struma için pişen börekitasları götüremedi… Götüremedi. Bütün o börekitaslar geri geldi.

Dediğim gibi o zamanlar sokaklarda çok araba yoktu ve herkes kapı önünde toplanırdı.

O börekitaslar geri geldi ama kimse de o börekitasları yiyemedi çünkü Tiya Recina’nın gözyaşlarından hepsi ıslanmıştı.

Yani tuhaf bir durumdu, onlara bakıp bakıp ağlıyordu kadın.

Hiç unutmam onu…

Hiç…

Hiç!”

Not: Yıllar sonra Türkiye, cesur bir adım atarak Struma gibi acılar bir daha tekrarlanmasın diye Yahudi vatandaşlarının acısına ortak olup anmalara resmî olarak katılıyor. Acılar da sevinçler de paylaştıkça güzel.

(*) Biskoçoz küçük bisküvi; börekitas küçük börek.

KAYNAK